Czym jest Europa Wschodnia? – odpowiedź znajdziesz w książce “Imaging and Mapping Eastern Europe” (2021)

Badania z perspektywy socjologicznej, politycznej, religijnej, odwoływanie się do mitologii greckiej są obecne w licznych publikacjach poświęconych Europie (Środkowo-)Wschodniej. Znakomitym dopełnieniem tych metod badawczych jest kontekst wizualny. Dowodzi tego najnowsza publikacja Katarzyny Murawskiej-Muthesius Imaging and Mapping Eastern Europe (2021).

Czym jest Europa Wschodnia i jak ją dziś pojmujemy? Choć w ostatnim ćwierćwieczu ukazało się mnóstwo publikacji poświęconych temu obszarowi geopolitycznemu, odpowiedź na to pytanie wciąż nie jest oczywista. Jako konstrukt polityczny Europa Wschodnia wyłoniła się w wyniku postawień konferencji jałtańskiej w 1945 roku. W jej skład weszły Węgry, Polska, Rumunia, Bułgaria, Czechosłowacja. Powiedzieć jednak, ze Europa Wschodnia to suma wchodzących w jej skład państw – to zdecydowanie za mało. Odgrodzony od Zachodu żelazną kurtyną region ten przez lata naznaczony był piętnem peryferyjności i traktowany marginalnie zarówno wobec Europy Zachodniej, jak i byłego ZSRR.

Na potrzebę nadania Europie Wschodniej nowej rangi i uznanej pozycji na geopolitycznej mapie Europy zwracał uwagę Piotr Piotrowski w klasycznej dziś już niemal pozycji Awangarda w cieniu Jalty (2005). Książka Katarzyny Murawskiej-Muthesius Imaging and Mapping Eastern Europe. Sarmatia Europea to Post-Communist Bloc kontynuuje ten wątek naukowy, proponuje jednakże ikonologiczne spojrzenie na wschodni obszar porządku jałtańskiego.  Autorka sięga po różnorodne metody badawcze i wykracza poza obszar historii sztuki, czerpiąc obficie z teorii postkolonialnej, semiotyki, psychoanalizy, krytyki literackiej, kartografii.

Książka kreśli wizualną reprezentację Europy Wschodniej, bada jej ikonosferę począwszy od pierwszej mapy przedstawiającej Europę z 1460 roku po współczesność, bada też bada mechanizmy kształtowania przestrzeni i ciała, ustanowione przez mapowanie i obrazowanie. Składa się z pięciu rozdziałów, które poświęcone są konkretnemu medium wizualnemu, kluczowemu w procesie obrazowej konstrukcji Europy Wschodniej jako regionu. Są to: mapa, kreśląca wymiary przestrzenne i roszcząca sobie prawo do naukowej dokładności, obraz z podróży i komiks, oba komentujące cielesność  i ubiór, okładki książek o Europie Środkowo-Wschodniej, potężne narzędzie przywracania zanikającej ikonografii regionu w nowym tysiącleciu. Książka jak pisze we Wstępie Autorka, „śledzi mechanizmy społecznej konstrukcji tego, co wizualne i wizualnej konstrukcji tego, co społeczne”.

Wszystkie rozdziały Imaging and Mapping Eastern Europe mają konceptualne zakorzenienie w pojęciu Slaka, wprowadzonym przez Malcolma Bradburyego w książce Rates of Exchange. Slaka to kraj „raz duży, raz mały, a teraz praktycznie nie istnieje”. Książka Murawskiej-Muthesius bada nieciągłe procesy mapowania Europy Wschodniej i jej mieszkańców. Począwszy od renesansowych map przedstawiających Europę sarmacką, poprzez wizerunki kobiet w etnicznych strojach na kartach z podróży po Bałkanach, karykatury w prasie, kartografię zimnowojenną, aż po zdjęcia protestujących tłumów na współczesnych okładkach.

Publikacja Imaging and Mapping Eastern Europe. Sarmatia Europea to Post-Communist Bloc jest na wskroś interdyscyplinarna, odważna i ważna pod względem naukowo-badawczym. Wyznacza bowiem nowe kierunki w myśleniu o Europie Wschodniej wnosząc wkład w ugruntowanie statusu jej ważności na mapie świata.

Katarzyna Murawska-Muthesius, Imaging and Mapping Eastern Europe. Sarmatia Europea to Post-Communist Bloc, Routledge 2021.
Kup tutaj.